Ana Vətənim - Göyçay

Göyçayın tarixi

"Göyçay" əsl türk mənşəli söz olub, sahilində yerləşdiyi

Göyçay çayının adından götürülmüşdür. Çayın suyu həddindən artıq şəffaf olduğuna və göy (mavi) rənginə çaldığına görə belə adlandırılmışdır. Bəzi tarixi mənbələrə görə rayon əhalisi, əsasən, XV əsrdə Türkiyədən köçmüş Qaraman bəylərbəyliyinin əhalisi hesabına formalaşmışdır.

XIX əsrin 50-ci illərində Şamaxıda baş verən zəlzələdən zərər çəkən əhalinin bir hissəsi Göyçayın ərazisinə köçmüş və bununla da yaşayış məntəqəsi genişlənməyə başlanmışdır. Çar hökumətinin Qafqazda apardığı inzibati islahatlar çərçivəsində 1867-ci ilin dekabr ayında Bakı quberniyasın

ın tərkibində Göyçay qəzası yaradıldı. Qəza mərkəzi olan Göyçay yaşayış məntəqəsi isə 1916-cı ildən şəhər adlandırılmışdır. Göyçay şəhərinin inkişafı da təxminən XX əsrin 30-cu illərindən başlamışdır.

1918-ci ildə burada türk və erməni qoşunları arasında Göyçay döyüşü  baş vermişdir. Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü uğrunda gedən döyüşlərdə göyçaylıar yaxından iştirak etmişlər. Qarabağın Ermənistan silahlı birləşmələrindən azad olunması uğrunda döyüşlərdə göyçaylılar 163 şəhid vermiş, 44 nəfər itkin düşmüş, 106 nəfər əlil olmuşdur.  Azərbaycanın rayonlaşdırılması ilə əlaqədar 1930-cu il avqust ayının 8-də Göyçay rayonu təşkil edilmişdir. 

Göyçay rayonu

 Göyçay rayonu Azərbaycan Respublikasının  mərkəzində, Şirvan düzünün şimal hissəsində Böyük Qafqaz dağlarının ətəklərində yerləşir. Rayon şimaldan cənuba təxminən 25 km, şərqdən qərbə isə 40 km uzanaraq 736 km² sahəni əhatə edir.

Rayon mərkəzi Göyçay şəhəri Bakı-Qazax magistral yolunun 216 kilometrliyində, Ucar dəmiryolu stansiyasından  18 kilometr məsafədə yerləşir. Göyçay rayonu şimal şərqdən İsmayıllı, cənub-şərqdən Kürdəmir , cənubdan Ucar  və qərbdən Ağdaş  rayonu ilə həmsərhəddir.

Rayon iki geoloji rayona – dağlıq və düzənliyə ayrılır. Dağlıq zonaya Bozdağ Qaraməryəm tirəsini, düzənliklərə isə rayonun qalan ərazisini aid etmək olar. Ərazi geoloji quruluşuna görə Kaynazoy erasının üçüncü dövrünə, düzənlik sahəsi isə həmin eranın IV dövrünə aiddir. Ərazisinin bəzi sahələri isə müasir çöküntülərlə örtülmüşdür. Ümumiyyətlə, rayon ərazisinin bütün səthini gil, gillicəli torpaqlar, bəzən qum kimi çöküntülər 10-15 santimetr qalınlığında qat kimi örtür.

Rayon ərazisindən Göyçay çayı və Yuxarı Şirvan kanalı  keçir. Rayonun ərazisi tikinti sənayesində istifadə olunan təbii ehtiyatlarla zəngindir. Göyçay çayı dərəsinin və Cəyirli  kəndinin yaxınlığında çay daşı, çınqıl, qum çıxarılır. Rayonun Qarabaqqal kəndinin ərazisində zəngin gil yataqları vardır ki, bundan da yüksək keyfiyyətli kərpic istehsal olunur.

Rayonun bitki örtüyündə çöl formasiyası geniş yer tutur. Dağlıq hissəsində kolluqlar vardır. Heyvanat aləmi o qədər də zəngin deyil.

Göyçay rayonunun iqlimi yayı quru keçən mülayim-isti yarımsəhra və quru subtropik iqlim tipinə aiddir. Bu iqlim tipi zəif nəmliyi, mülayim qışı və isti-quru yayı ilə səciyyələnir. Rayon ərazisində illik yağıntının miqdarı 400-600 mm-dir.

Rayonun tərkibinə 1 şəhər, 55 kənd daxildir.

Göyçay rayonu azərbaycan incəsənətinə, ədəbiyyatına və elm aləminə bir çox töhvələr vermişdir: 

       1. Həbibi   — XV əsr Azərbaycan şairi;

       2.   Rəsul Rza — Azərbaycanın xalq şairi;

       3.   Ənvər Məmmədxanlı — Azərbaycanın xalq yazıçısı;

       4.   Əli Kərim — şair;

       5.   Anar — Azərbaycanın xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri;

       6.   Rauf Hüseynov — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü;

       7.   İnqilab Kərimov — sənətşünaslıq doktoru, professor, AMEA-nın müxbir üzvü;

       8.   Hümmət Hüseynov — texnika elmləri doktoru, professor;

       9.   Nüsrət Xəlilov — geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor;

      10. Elçin Xəlilov — geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor, ictimai xadim; 

      11. Elmira Zamanova — fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor;

      12. Arif Məmmədov — filologiya elmləri doktoru, professor;

      13. Şövqi Göyçaylı — coğrafiya elmləri doktoru, professor;

      14. Əli Səmədli — yazıçı;

      15. İsgəndər Coşqun — şair;

      16. İbrahim Göyçaylı — şair, əməkdar incəsənət xadimi;

      17. Sadıq bəy Ağabəyzadə — general-mayor, Azərbaycan Demokrartik Respublikasının Daxili işlər nazirinin müavini;

      18. Əjdər Xaspoladov — SSRİ ədliyyə generalı;

      19. Yuri Kovalyov — Azərbaycanın ilk Milli Qəhrəmanı;

      20. Telman İsmayılov — dunya miqyasli iş adamı, milyarder;

      21. Şahin Sultanov — vitse-admiral;

      22. Məhiyəddin Mirzəyev — Sovet İttifaqi Qəhrəmanı;

      23. Qafur Məmmədov — partizan, Sovet İttifaqi Qəhrəmanı;

      24. İsmayil Məmmədov — partizan, Sovet İttifaqi Qəhrəmanı;

      25. Şəmsəddin Hacıyev — Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin rektoru;

      26. Hüseynağa Hadıyev — Azərbaycanın xalq artisti, müğənni.

Göyçayın iqtisadiyyatı

Ənənəvi olaraq Göyçay rayonunun iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı, emal sənayesi və sənayenin digər sahələri aparıcı rola malik olmuşdur. Bununla belə, rayonda telekommunikasiya, tikinti, nəqliyyat, ticarət, iaşə və s. xidmət sahələri də inkişaf etmişdir. Göyçay rayonu SSRİ dövründə çox güclü sənaye potensialına malik olmuşdur. Rayonda əvvəllər fəaliyyət göstərən Toxuculuq Kombinatı, Konserv Zavodu, Yeyinti Məhsulları Kombinatı, Avtomobil Təmiri Zavodu respublikanın iri müəssisələrindən sayılırdı. Sovetlər İttifaqının dağılması ilə digər respublikalarla iqtisadi ələqələrin qırılması rayonun iri sənaye müəssisələrinin fəaliyyətinin müvəqqəti dayanması ilə nəticələndi. Hazırda bu müəssisələrdə təssərrüfat fəaliyyətinin davam etdirilməsi istiqamətində fəal iş aparılır.

"Göyçay-Süd" Açıq Tipli Səhmdar Cəmiyyətinin istehsal etdiyi süd məhsulları respublikanın paytaxtı Bakı şəhərinin ticarət şəbəkələrində ən rəqabətqabiliyyətli məhsullardan hesab olunur. Bu məhsullar həmçinin qonşu Gürcüstan Respublikasına ixrac edilir. Müəssisənin istehsal etdiyi meyvə şirələri, əsasən, Rusiya, Ukrayna, Estoniya, Moldova, İsrail kimi ölkələrə göndərilir. SSRİ dövründə Sovetlər İttifaqının ən iri şəhərlərinə nar şirəsi göndərən Göyçay nar emalı zavodunda da hazırda intensiv yenidənqurma işləri aparılır. Rayonda ətlik və yumurtalıq istiqamətində quşçuluğu inkişaf etdirmək üçün münbit imkanlar vardır. Rayon ərazisində 528 min başlıq broyler, 200 min başlıq və 45 min başlıq quşçuluq kompleksləri vardır. İstər heyvandarlıq, istərsə də quşçuluq sahəsinin yemə olan tələbatını ödəmək üçün yüksək keyfiyyətli qüvvəli yem istehsal etmək üçün 100 tonluq yem zavodu vardır.

Rayonda yeni istehsal sahələri yaratmaq üçün kifayət qədər yerli xammal ehtiyatları vardır. Belə ki, rayonda hələ keçən əsrin əvvələrində yerli gil xammalından yüksək keyfiyyətli örtük materialı – kirəmit istehsal olunurdu. Daha müasir texnoloji avadanlıqlar tətbiq etməklə şiddətli şaxtalara, doluya, həmçinin radiasiyaya qarşı davamlı dam örtüyü istehsalını bərpa etmək imkanları vardır. Yerli gildən həm də sanitariya qovşaqları üçün avadanlıqlar, tüstü boruları üçün boşluqlu kərpiclər, saxsı su boruları istehsal etmək olar. Rayonun mövcud emal müəssisələrində yeyinti sənayesinin ən müxtəlif sahələrini inkişaf etdirmək üçün real şərait vardır. 

Göyçay rayonunun ərazisində xalqımızın tarixi keçmişini əks etdirən bir sıra abidələr vardır. Rayonun Ərəbcəbirli kəndi ərazisində XII-XIV əsrdə inşa edilmiş və Ərəb xilafətinə  dövrünə aid "Surxay" qalası, İnçə  və Ərəbcəbirli kəndləri ərazisində tapılmış və bizim eradan əvvəl II əsrə aid küp qəbirlərinin qalıqları bu ərazidə qədim dövrlərdə insan məskənlərinin mövcud olduğunu sübut edir. XIX əsrin axırlarında inşa edilmiş yer hamamı və 4 məscid də rayonun tarixi abidələri sırasına daxildir.

Mənbə: http://www.goychay.az

Göyçay və onun tanınmış şəxsiyyətləri haqqında daha ətraflı məlumatlar "Mənim Göyçayım" bölməsindədir.